Verslag PAF boekenclub: Glitch Feminism
19 juni 2025
Deze editie van onze boekenclub stond in het teken van Glitch Feminism, het manifest over gender, technologie en identiteit, waarin curator en schrijver Legacy Russell de glitch omarmt als esthetisch én politiek wapen. In haar woorden is de glitch geen defect, maar een scheur in het systeem. Een opening waar verbeelding en verzet binnenstromen. Het was ook de eerste keer dat iemand uit de PAF-community zelf een boek koos en het gesprek mee leidde. Dit keer was dat Leonie Overmeire, die haar architectuurstage in Gent combineert met werk voor het online magazine Akimbo en deelname aan hands-on bouwprojecten. Ze was eerder al spreker bij PAF op 26 februari 2024. Met een groep van jonge architecten en het PAF team gingen we in gesprek over het boek, en wat we eruit meenemen in onze eigen praktijk.
Artikel en foto’s: Tine Pillaert
Inleiding – Tussen digitaal en fysiek
Leonie opende met een fragment uit haar architectuurthesis Ruimtelijke flirts: over nachtvlinders en netwerkfouten (2024), waarin ze onderzoekt hoe online ervaringen zich vertalen naar de fysieke wereld. Daarna las ze een passage voor uit Glitch is a Remix, een hoofdstuk waarin Russell laat zien hoe queer makers, mensen van kleur, vrouwelijke kunstenaars en vele andere gemarginaliseerde stemmen de remix al lang gebruiken als strategie: herschikken, toevoegen, opnieuw vormgeven - een voortdurende beweging van zelfdefinitie. Een strategie ook om een plek te vinden in een samenleving waar weinig of geen ruimte is voor hun genderidentiteit of andere vormen van identiteit die buiten de gedefinieerde kaders en verwachtingen vallen van binaire genderstructuren en andere normatieve hokjes.
“Queer people, people of color, and female-identifying people have an enduring and historical relationship to the notion of “remix.” To remix is to rearrange, to add to, an original recording.”
Leonie benadrukte hoe zij dit als waarde belangrijk vindt in haar eigen leven: “Telkens opnieuw bepalen waar je staat, in je praktijk én in je persoonlijke leven. Zoals een glitch de code herschrijft, herschrijf je ook jezelf.”
Eerste indrukken – Buiten het normenkader
De reacties van de lezers waren uiteenlopend. Sommigen misten concrete ruimtelijke voorbeelden, terwijl anderen juist veel architectonische aanknopingspunten ontdekten. Een lezer merkte op dat Glitch Feminism “ruimte in je hoofd vraagt” om het boek te lezen. Het daagt de bestaande normen uit en laat lege plekken achter die misschien onzeker voelen, maar ook ruimte geven voor nieuwe gedachten en perspectieven.
De online wereld werd besproken als een speelveld, een podium waarop persona’s eindeloos kunnen worden gecreëerd. Het ‘megaweb’ werd omschreven als een podium voor identiteit, waar je net zo makkelijk een masker kan opzetten als dat je jezelf laat zien.
Ethiek, platformen en de glitch
Het gesprek verschoof al snel naar de ethiek van sociale media en het ongemak rond het META-ecosysteem. We bespraken de machtsstructuren achter platforms zoals Facebook en Instagram, die bepalen hoe inhoud wordt gezien, wat wordt gedeeld en welke prioriteit wordt gegeven. AI, niet genoemd in het boek, dook toch op in het gesprek als onvermijdelijke nieuwe laag van ons digitale bestaan.
De groep onderzocht de glitch als methode om systemen te bevragen: ligt de fout in de uitvoering, of in de programmatie zelf? Door de bril van de glitch zie je dingen oplichten die normaal onopgemerkt blijven, en ontwikkel je een manier van kijken die scherp en speels tegelijk is.
Tactieken van verzet en infiltratie
Een terugkerend spanningsveld in de discussie was het contrast tussen meedoen aan het systeem en het verlangen om het te ondermijnen. Een deelnemer vertelde hoe ze aanvankelijk twijfelde om aan haar architectuurstage te beginnen uit protest tegen precaire werkomstandigheden, maar toch besloot te starten om het systeem van binnenuit te begrijpen. Die keuze bracht echter het ongemak mee van zelf onderdeel te worden van wat je bekritiseert. Anderen herkenden dit. Radicale idealen botsen in de praktijk op muren van regelgeving, hiërarchie en vermoeidheid. Hoe ontwikkel je tactieken die je overtuigingen beschermen zonder jezelf op te branden? The Feminist Killjoy Handbook van Sara Ahmed werd genoemd als inspiratiebron, met aandacht voor zowel verzet als het gewicht dat het met zich meebrengt. De volgende boekenclub op 24 september bespreken we dit boek.
Glitchen als collectief
De groep kwam tot een gedeelde conclusie: een glitch kan alleen bestaan binnen een systeem. Als we dat systeem willen ontwrichten, is het beter om dat collectief te doen, zodat de last niet bij individuen alleen ligt. Collectieven zoals BAU (Belgian Architects United) werden genoemd als voorbeelden van die gedeelde kracht.
Hoop en alternatieve werelden
Een van de deelnemers las een citaat voor uit het boek:
“We choose to stay alive, against all odds, because our lives matter. We choose to support one another in living, as the act of staying alive is a form of world-building. These worlds are ours to create, claim, pioneer. We travel off-road, away from the demand to be merely multitudes against the current of a culture-coding that encourages the singulairy of binary.”
De gamewereld kwam ter sprake als een hoopvolle plek van sociale rijkdom en gedeelde verbeelding. Niet als escapisme, maar als noodzaak voor wie buiten het binaire en normatieve systeem wil leven, binnen een alternatieve toekomst.
Wat nemen we mee?
Glitch Feminism gaf ons een nieuw perspectief: op de digitale ruimte, op fysieke omgevingen, en op onze eigen positie daarin. De glitch verscheen niet alleen als esthetische breuk, maar als een uitnodiging tot handelen: hoe kun je systemen ontregelen zonder jezelf te verliezen? De kracht van collectieve strategieën kwam duidelijk naar voren. We werden eraan herinnerd dat wie wil glitch-en, eerst het systeem moet leren lezen en begrijpen, en dat verbeelding kan worden ingezet om samen alternatieve werelden te creëren.
Een aantal titels, namen en termen die ter sprake kwamen in deze PAF boekenclub.
A Room of One’s Own – Virginia Woolf
The Feminist Killjoy Handbook – Sara Ahmed (volgende boekenclub: 24 september)
Citaat: Walt Whitman – Multiplicity is Positivity
BAU – Belgian Architects United
Octavia E. Butler – sciencefictionschrijver
