Verslag PAF boekenclub: On Connection - Kae Tempest
Op 3 december 2025 besprak de PAF Boekenclub On Connection van Kae Tempest, onder begeleiding van Lara Schrijver. In dit korte maar gelaagde boek over creatie, kwetsbaarheid en verbinding vormden gezamenlijke leeservaringen het vertrekpunt voor een gesprek over connectie in creatieve processen en professionele praktijken, met duidelijke raakvlakken met de architectuursector. Student Elin Roevens deelt haar observaties op het gesprek.
Tekst: Elin Roevens
Foto: Tine Pillaert
Het nieuwste 'small but mighty' boekje van Kae Tempest, is niet alleen gemakkelijk mee te nemen, het leest ook bijzonder vlot. Dat is ongetwijfeld een gevolg van de vele kunstvormen die Tempest machtig is: die is schrijver, performer, dichter, rapper én storyteller. Lara Schrijver verwees naar de nieuwsbrief die Rebecca Solnit dit jaar opstartte, ‘Meditations in an Emergency’, in haar toelichting op de keuze van dit essay. Ze leest het als reflecties waarin de ‘viezigheid’ van het alledaagse leven op een eerlijke maar hoopgevende manier wordt benaderd, passend bij de turbulente tijden waarin we ons bevinden.
Op het eerste gezicht leest het boek bijna té gemakkelijk. Door het ritme en de kracht in de oorspronkelijke Engelse tekst vlieg je er doorheen. Zeker voor wie vertrouwd is met creatieve processen, de rode draad van het boek, kan het zelfs overbodig aanvoelen, delen enkele aanwezigen. Door te vertragen, samen te lezen en erover te praten of door momenten uit het dagelijks leven te herkennen in de tekst, wordt de diepere kracht van het boek zichtbaar. Een lezer deelt hoe, juist bij het rustig herlezen, de details tevoorschijn kwamen.
Als eerste beschrijft Tempest het creatieve proces aan de hand van persoonlijke ervaringen en hoe deze zich in de tijd situeren. Vervolgens ontleedt die het proces door een driehoek tussen maker, werk én ontvanger te schetsen.
“Words on a page are incomplete. … Connection is collaborative. For words to have meaning, they have to be read.” En verderop: “The writer's intention for their own work are as misguided as a parent’s intentions for their child. What can you really know about what their life will become?” (P. 49 & 50)
De passage kan toegepast worden op eender welk creatief proces en is ook voor de architectuurpraktijk bijzonder herkenbaar. Als ontwerper proberen we ruimtes te maken die uitnodigen tot ontmoeting, bijvoorbeeld een gedeelde keuken of een collectieve ruimte, maar uiteindelijk is het aan de mensen die je project ter harte nemen om die connectie waar te maken. Je stuurt een wens de wereld in, en dan is het afwachten. Net zoals bij een boek is het de ontvanger die het werk tot leven brengt. En daar haalt Tempest de kwaliteit van het ‘lezen’ aan, zonder lezer houden woorden geen stand, zonder gebruik valt een gebouw in verval. Hoe dat boek wordt gelezen, hoe dat gebouw wordt gebruikt, is de kwaliteit van de lezing. En juist dat is waarbij connectie komt kijken.
“Craft is the hard work, connection the reward.” Of anders gezegd: “craft is the thing you develop while waiting for connection to show up.” (p. 100)
In de boekenclub werd verder uitgebreid stilgestaan bij dat wachten op connectie en het vervelende, voze gevoel dat achterblijft wanneer er géén connectie tot stand komt, Tempest noemt het een ‘spongy’ gevoel. Dagen waarop alles misloopt, je er niet in zit, en je jezelf toch moet tonen, wanneer ‘putting yourself out there’, een zware nasleep kan hebben. Tempest benoemt hierbij scherp dat het proberen afdwingen van connectie vaak het tegenovergestelde effect heeft:“Trying to make it happen stops it in its tracks.”
Wanneer connectie uitblijft, grijpen we vaak naar wat Tempest als een gevoel van numbness benoemt: verdoving, afleiding, terugtrekking. Niet als bewuste keuze, maar als “logical response to the onslaught of the age.” In de boekenclub werd de link gelegd met Georg Simmels ‘The Metropolis and Mental Life’, waarin de stedeling noodgedwongen een blasé houding ontwikkelt om al die prikkels in een stad te overleven.
Tempest stelt echter dat het distantiëren of zelfs wegvluchten van de ander je niet noodzakelijk dichter bij jezelf brengt. Integendeel, zegt die: juist de connectie met anderen is vaak de enige manier om bij jezelf te komen. Dat spanningsveld was herkenbaar bij de leden van de boekenclub. Zeker op de werkvloer is het bijzonder waar: professioneel zijn wordt nog te vaak gelijkgesteld aan emotieloos zijn, ook in de architectuursector. Van ‘de architect’ wordt maar al te vaak verwacht zekerheid en standvastigheid uit te stralen.
Tempest haalt aan dat we het gevoel hebben geen fouten te mogen maken en daardoor altijd ‘on stage’ zijn. Tijdens de boekenclub werd verteld dat het zeker in het begin van een carrière bijzonder moeilijk kan zijn om jezelf te zijn én op te komen voor jezelf. Zeker sinds de opkomst van telewerken de norm om altijd bereikbaar te zijn, zich aan ons opdringt. Grenzen stellen vraagt zelfvertrouwen, en dat moet vaak groeien. Het boek nodigt daarbij uit om naar jezelf te kijken en ondanks zelftwijfel toch actie te nemen. Zoals Tempest zegt: “No one really cares about what you said or how you said it, they’re all too busy agonising over what they said and how they said it.”
On Connection moedigt aan om naar buiten te treden, om te spreken zonder zekerheid, om te blijven luisteren wanneer het ongemakkelijk wordt. Het boek herinnert ons eraan dat connectie niet te orchestreren valt, het is iets dat ontstaat wanneer je maar lang genoeg aanwezig blijft, bij jezelf en bij de ander.
Een aantal titels, namen en termen die ter sprake kwamen in deze PAF boekenclub:
Kae Tempest als muzikant: https://www.kaetempest.com/
Rebecca Solnit’s nieuwsbrief ‘Meditations in an Emergency’, gelanceerd in januari 2025: https://www.meditationsinanemergency.com/about
Georg Simmels ‘The Metropolis and Mental Life’
